Iedereen maakt in zijn leven nare gebeurtenissen mee. Meestal gaan de nare gedachtes en gevoelens die deze gebeurtenissen met zich meebrengen na verloop van tijd vanzelf voorbij. De meeste mensen zijn in staat om een traumatische ervaring te verwerken met de steun van hun naasten. Helaas is dit niet altijd het geval. Bij ongeveer 10% van de gevallen blijven de klachten die samengaan met een schokkende gebeurtenis zoals het gespannen, bang en verdrietig voelen in heftige en langdurige mate bestaan. In dit geval is de gebeurtenis een trauma geworden en is er sprake van een PTSS (Post traumatische stress syndroom). Een posttraumatische stress-stoornis is dus het direct gevolg van een traumatische gebeurtenis die nog niet verwerkt is.
Een post traumatische stress stoornis kan zich ontwikkelen bij het meemaken of aanschouwen van een heftige gebeurtenis zoals:
- Een beroving (met geweld)
- Een aanranding of verkrachting
- Huiselijk gewend
- Een terroristische aanslag
- Een (vliegtuig of auto) ongeluk
Definitie: wat zijn de kenmerken van PTSS?
- Gevoelens van spanning en onrust die voor de ingrijpende gebeurtenis niet aanwezig waren. Deze gevoelens kunnen zorgen voor alertheid, schikreacties, prikkelbaarheid, slecht slapen, concentratieproblemen, agressie en woede-uitbarstingen.
- De traumatische gebeurtenis wordt herbeleefd. De gedachtes en gevoelens tijdens de traumatische gebeurtenis komen steeds opnieuw terug in de vorm van flashbacks. Soms zijn er situaties die op herinneringen aan de gebeurtenis oproepen waardoor het lijkt alsof de gebeurtenis zich opnieuw voordoet. Ook is er vaak sprake van nachtmerries. Deze herbelevingen gaan vaak samen met heftige emoties zoals angst en verdriet en lichamelijke reacties zoals zweten of snellere hartkloppingen.
- Vermijding van prikkels dat een herinnering aan de traumatische gebeurtenis oproept, zoals het vermijden van bepaalde situaties, plaatsen of geuren. Ook komt het voor dat er gedeeltelijke geheugenverlies van de gebeurtenis voorkomt, terwijl het geheugen verder geen beperkingen heeft.
- Dit is het fenomeen dat emoties moeilijker te tonen zijn naar andere mensen toe. Ook is de belangstelling voor andere mensen (hun gevoelens) en interesses die eerder op de voorgrond stonden minder aanwezig.
- Schuldgevoelens of andere onderdrukte gevoelens zoals opgekropte boosheid.
Prevalentie: hoe vaak komt een trauma voor?
PTSS komt jaarlijks bij 3,5% van de volwassenen in de Verenigde Staten voor. Deze aantallen zijn met 0,5 – 1,0 % lager voor Europese, de meeste Aziatische, Afrikaanse en Latijns-Amerikaanse landen. Nederlandse bevolking voor. Iedereen kan PTSS krijgen, maar de kans is groter bij mensen die een beroep hebben waarbij de blootstelling aan ingrijpende gebeurtenissen groter is, zoals bij politieagenten en brandweermannen. PTSS wordt het meeste gezien bij overlevenden van verkrachting, gewapende strijd en krijgsgevangene, en etnisch of politiek gemotiveerde internering en genocide. Kinderen vanaf 6 jaar, adolescenten en oudere volwassenen laten minder vaak PTSS zien dan mensen in de jong en midden volwassenheid.
Risico factoren: hoe ontstaat PTSS?
Hoewel er bij PTSS een specifieke gebeurtenis kan worden aangewezen als ontstaan, zijn er enkele factoren te benoemen die de kans op het ontwikkelen van PTSS vergroten.
- Pretraumatische factoren:
Omdat er pas van PTSS kan worden gesproken na het 6het levensjaar, zijn dit alle emotionele problemen die zich al voor het 6het levensjaar hebben voorgedaan. Dit kan bijvoorbeeld vroege blootstelling aan een eerdere psychotraumatische ervaring of eerdere psychische stoornissen zoals een paniekstoornis of een obsessieve-compulsieve stoornis (OCS).
Peritraumatische factoren
- Genetische factoren en fysiologische factoren:
Leeftijd en geslacht spelen een rol bij de kans op het ontwikkelen van PTSS. Vrouwen en een jongere leeftijd vormen een groter risico. Ook kunnen bepaalde genen ervoor zorgen dat de kans op PTSS zowel wordt verhoogd, terwijl andere genen er juist weer voor zorgen dat de kans wordt verlaagd.
- Sociale en omgevingsfactoren:
De kans op PTSS is groter bij mensen die uit een lagere sociaaleconomische status komen, een lager opleidingsniveau hebben, en negatieve jeugdervaringen hebben meegemaakt zoals een eerder het verliezen van een dierbare, de scheiding van ouders, financiële tegenslagen in het gezin.
Behandeling: hoe is PTSS te behandelen?
Het behandelen van PTSS kan een eng proces zijn, omdat er liever niet word teruggedacht aan de trauma. Voor het herstel is het echter noodzakelijk om de trauma onder ogen te zien. Het is van belang dat vermijdingsreacties en sterke emotionele reacties die voortkomen uit het trauma afnemen.
- Cognitieve gedragstherapie (CGT)
Imaginaire exposure is een vorm van CGT die bij PTSS vaak word toegepast. De traumatische gebeurtenis wordt met de therapeut in kleine stapjes steeds opnieuw opgeroepen. Er wordt verteld over het trauma en het trauma word herbeleefd. Hierdoor zal de angst afnemen en zal er meer controle over de herinnering ontstaan. Er is dus juist blootstelling aan de herinnering, met als doel te voorkomen dat er een vermijdingsreactie optreed. De vermijdingsreactie is namelijk een tijdelijke oplossing, maar door het vermijden wordt het probleem op lange termijn erger.
- EMDR
Ook bij EMDR therapie wordt er teruggegaan naar de ingrijpende gebeurtenis. Er wordt stilgestaan bij de gevoelens, gedachtes en beelden die hieruit voortkomen. Terwijl er uiteindelijk word gefocust op het beeld dat de meeste nare reactie oproept zal de aandacht tegelijkertijd worden afgeleid naar bijvoorbeeld een vingerbeweging of geluiden. Hierdoor wordt de emotionele lading aan de herinnering minder. Tijdens EMDR kunnen er ook nieuwe inzichten opkomen, die een minder bedreigende betekenis krijgen.
- Medicatie
In principe is er geen medicatie tegen PTSS. Wanneer PTSS samengaat met andere stoornissen zoals depressie dan kan er alleen medicatie worden voorgeschreven voor de depressie. Ook kan er medicatie worden voorgeschreven voor de klachten die voortkomen uit de PTSS zoals slaapproblemen, maar dit zijn slechts tijdelijke oplossingen en verhelpen de PTSS niet.